Μνημείο στη μνήμη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου των Θεσσαλονικέων Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, που κοσμεί πλέον το φουαγιέ της Αίθουσας Τελετών του ΑΠΘ, πραγματοποιήθηκαν την 1η Μάιου 2014, παρουσία του Υφυπουργού Εξωτερικών του Ισραήλ Zeev Elkin.

Το έργο, που φιλοτέχνησε ο Πρόεδρος του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ, καθηγητής Ξενής Σαχίνης αποτελεί φόρο τιμής στην πολυπληθή εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που επί έξι αιώνες και μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελούσε πόλο προόδου και ανάπτυξης για την πόλη και βίωσε την πιο τραγική διάσταση του Ολοκαυτώματος στην Ελλάδα, καθώς εξολοθρεύτηκε σε ποσοστό 96%.

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν ενώπιον των Πρυτανικών και των Κοσμητορικών Αρχών του ΑΠΘ, του Πρέσβη του Ισραήλ στην Ελλάδα, Arye Mekel, του Προέδρου Δαυίδ Σαλτιέλ και μελών της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, του Διευθυντή Διεθνών Σχέσεων του Υπουργείου Εξωτερικών, Θάνου Κοτσιώνη, του Δημάρχου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Μπουτάρη, και του Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας, Απόστολου Τζιτζικώστα.

Στη σύντομη ομιλία του, ο Πρύτανης του ΑΠΘ, καθηγητής Γιάννης Μυλόπουλος, επισήμανε ότι η εβραϊκή κοινότητα, που λόγω του μεγάλου πληθυσμού, αλλά και της δράσης της, προσέδωσε στη Θεσσαλονίκη το χαρακτηρισμό «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», διαμόρφωσε καθοριστικά τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της πόλης και άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της στην ιστορία της. «Η ανέγερση του μνημείου αυτού είναι ελάχιστος φόρος τιμής προς την Ισραηλιτική Κοινότητα και αυτονόητη υποχρέωση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Υποχρέωση που δεν απορρέει μόνο από τον ακαδημαϊκό του ρόλο για διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, αλλά και από το γεγονός ότι χτίστηκε επάνω στα εβραϊκά νεκροταφεία. Η συνεισφορά του ΑΠΘ στη διατήρηση της μνήμης των Θεσσαλονικέων Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος δε σταματά εδώ. Ανάλογης συμβολικής, αλλά και ουσιαστικής αξίας είναι η πρωτοβουλία που αναλάβαμε ως πρυτανικές αρχές, προκειμένου να επαναλειτουργήσει επώνυμη έδρα Εβραϊκών Σπουδών, η οποία καταργήθηκε επί Μεταξά. Η προσπάθεια αυτή, έπειτα από τη στενή συνεργασία που έχουμε με την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, αναμένεται να αποφέρει άμεσα καρπούς και η έδρα να λειτουργήσει από το ακαδημαϊκό έτος 2014-15», τόνισε.

 
Εξαιρετικά σημαντική στιγμή για τη Θεσσαλονίκη, εξαιτίας της θέσης στην οποία φιλοξενείται το έργο, χαρακτήρισε την τελετή ο κ. Σαλτιέλ. «Το παρελθόν της τοποθεσίας αυτής αναφέρεται επισήμως για πρώτη φορά. Πέρασαν δεκαετίες από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δυστυχώς, η ιστορία αυτού του χώρου σταδιακά ξεχάστηκε από την πλειονότητα του πληθυσμού της πόλης. Δηλαδή το γεγονός ότι από τους αρχαίους χρόνους και μέχρι την απέλαση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί το 1943, εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι, μεταξύ των οποίων επιφανείς προσωπικότητες της πόλης, θάφτηκαν εδώ», είπε χαρακτηριστικά. Ο κ. Σαλτιέλ ευχαρίστησε τις Πρυτανικές Αρχές του ΑΠΘ που αποδέχτηκαν ένα αίτημα πολλών ετών της Ισραηλιτικής Κοινότητας, καθώς και τον καλλιτέχνη Ξενή Σαχίνη.

Από την πλευρά του, ο Υφυπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, Zeev Elkin, ανέφερε πως είναι μεγάλη τιμή και χαρά για τον ίδιο να βρίσκεται σ’ έναν τόπο με ιδιαίτερη σημασία για την εβραϊκή κοινότητα, σε μια πόλη που ήταν επί αιώνες το κέντρο του εβραϊκού πολιτισμού και της εβραϊκής παράδοσης. «Είναι υποχρέωσή μας να θυμόμαστε αυτούς τους ανθρώπους, αλλά εξίσου σημαντικό είναι να συνεχίσουμε την παράδοσή τους», τόνισε. Ο κ. Elkin ανακοίνωσε επίσης ότι, ενόψει της επαναλειτουργίας της Έδρας Εβραϊκών Σπουδών στο ΑΠΘ, η ισραηλιτική κυβέρνηση θα προωθήσει υποτροφίες σε φοιτητές σε συνεργασία με ακαδημαϊκά ιδρύματα του Ισραήλ.

Το έργο του Ξενή Σαχίνη, όπως εξήγησε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης, εντάσσεται σε μια σειρά έργων υπό τον τίτλο «Ίχνη και Μνήμη», που φιλοτεχνήθηκε το 1994 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη όλων των κοινωνικών ομάδων, Εβραίων, τσιγγάνων, ομοφυλόφιλων, μαρτύρων του Ιεχωβά, κρατουμένων του κοινού ποινικού δικαίου, πολιτικών κρατουμένων και «αντικοινωνικών», που μαρτύρησαν κάτω από τη ναζιστική ιδεολογία και τάξη όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και σε ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Το έργο έχει δημιουργηθεί με ίχνη που αφήνει η ηλεκτροκόλληση επάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια. Η μεταλλική πλάκα, που θα παραμείνει αναλλοίωτη στο χρόνο, είναι πακτωμένη σ’ έναν τοίχο από κόκκινα τουβλάκια, όμοια με εκείνα του Άουσβιτς. Τα δε ίχνη είναι μια ευθεία αναφορά στο τατουάζ του αριθμού, ο οποίος χαρασσόταν στο μπράτσο των Εβραίων κρατουμένων. Όπως ανέφερε ο κ. Σαχίνης, «το έργο επιχειρεί να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη όλων των συμπολιτών μας που θανατώθηκαν στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου και να θυμίζει ότι οι πολίτες πρέπει να είναι πάντοτε σε εγρήγορση για να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα στη ζωή μας».

Η επίσημη παρουσίαση του έργου θα γίνει στις 9 Μαΐου 2014 ως μέρος των εκδηλώσεων της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου στην οποία τιμώμενη χώρα είναι το Ισραήλ.

Ο ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ Ι.Κ.Θ. Κ. ΣΑΛΤΙΕΛ

κ. Αθανάσιε Κοτσιώνη, εκπρόσωπε του Υπουργού Εξωτερικών
κ. Zeev Elkin Υφυπουργέ Εξωτερικών του Κράτους του Ισραήλ
κ. Άριε Μέκελ Πρέσβη του Ισραήλ
κ. Ιωάννη Μυλόπουλε Πρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
κ. Ιωάννη Παντή, Αντιπρύτρανη του
κ. Ξένη Σαχίνη Πρόεδρε του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
Μέλη της Συγκλήτου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Κυρίες και κύριοι,
Θα ήθελα αρχικά να ευχαριστήσω τον εκπρόσωπο του Υπουργού Εξωτερικών και Γενικό Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης κ. Αθανάσιο Καρούντζο, τον Υφυπουργό Εξωτερικών κ. Zeev Elkin και τον Πρέσβη του Ισραήλ κ. Άριε Μέκελ για την παρουσία τους στην σημερινή τελετή.
Η σημερινή είναι μια πολύ σημαντική ημέρα για τη Θεσσαλονίκη. Δεν εξαντλείται στα στενά περιγραφικά πλαίσια των αποκαλυπτηρίων ενός ακόμη έργου που σχετίζεται με το Ολοκαύτωμα υπογραμμίζοντας εμμέσως το πόσο αυτή η πόλη υπήρξε για αιώνες μια πραγματική Μητρόπολη, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας λόγω της παρουσίας των Εβραίων κατοίκων της.
Ο τόπος είναι ο πρώτος παράγοντας που κάνει τη σημερινή τελετή ξεχωριστή. Μνημονεύεται πλέον επίσημα το παρελθόν του. Πέρασαν δεκαετίες από το τέλος του πολέμου. Δυστυχώς, η ιστορία της γης αυτής σταδιακά ξεχάστηκε για την πλειονότητα των Θεσσαλονικέων. Το γεγονός ότι από τα αρχαία χρόνια μέχρι και την έναρξη των εκτοπισμών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα ναζιστικά στρατόπεδα το 1943, εδώ αναπαύονταν εκατοντάδες χιλιάδες ομόθρησκοί μας, μεταξύ των οποίων πάμπολλες και σημαντικότατες μορφές της πόλης.
Ο τόπος αυτός υπήρξε βέβαια όχι μόνο το μέρος του ύστατου αποχαιρετισμού ή της έκφρασης σεβασμού προς τους νεκρούς. Στην τεράστια έκταση που κάλυπτε, περίπου 350.000 τετραγωνικά μέτρα, αναπτύσσονταν χιλιάδες επιτύμβιες επιγραφές, πραγματικά έργα τέχνης, ψηφίδες μιας ανθρωπογεωγραφίας αιώνων. Γι’ αυτό το λόγο η καταστροφή του, την περίοδο της Ναζιστικής κατοχής  αποτελεί το μαζικότερο πολιτιστικό έγκλημα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με αυτό τον τρόπο και με την αντιμετώπιση που είχαν μετέπειτα οι πλάκες ως οικοδομικά υλικά ολοκληρώθηκε η προσπάθεια απαλοιφής της μνήμης της πόλης. Επιτρέψτε μου να αναφερθώ ενδεικτικά στο Σααδή Λεβή έναν από τους σημαντικότερους πνευματικούς ανθρώπους της Θεσσαλονίκης το όνομα του οποίου μνημονεύεται από οδό της πόλης αλλά η επιτύμβια επιγραφή του βρέθηκε να κοσμεί, εντός εισαγωγικών, - 110 χρόνια μετά το θάνατό του - πεζοδρόμιο του Πανοράματος.
Ένας ακόμη παράγοντας που διαφοροποιεί τα σημερινά αποκαλυπτήρια από ανάλογες τελετές, είναι η συνεργασία του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δεν θα είμασταν σήμερα εδώ αν η παρούσα ηγεσία του Πανεπιστημίου με επικεφαλής τον Πρύτανη κ. Ιωάννη Μυλόπουλο, δεν είχε την τόλμη να κάνει γενναία βήματα και να αναγνωρίσει αυτό για το οποίο η Κοινότητά μας επέμενε για σειρά ετών. Την ανάγκη αποδοχής του παρελθόντος και την υλοποίηση πρωτοβουλιών που θα δημιουργήσουν ένα παραγωγικό πλαίσιο προβολής της ιστορίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, μέσα στο Πανεπιστήμιο, το μεγαλύτερο ανώτατο ίδρυμα παιδείας της χώρας μας.
Δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ βέβαια στον Ξένη Σαχίνη, Πρόεδρο του Τμήματος Εικαστικών του Α.Π.Θ.. To δημιουργό που μέσα από το έργο του έδωσε στο άστρο του Δαυίδ – το αιώνιο σύμβολο για τον Εβραϊσμό που οι Ναζί θέλησαν να μετατρέψουν σε έμβλημα κατωτερότητας – διαρκείς ιδιότητες μνήμης και προβληματισμού. Ένα έργο που, ως άνθρωπος και πραγματικός καλλιτέχνης, ο Ξένης Σαχίνης πρόσφερε απλόχερα χωρίς καμία προϋπόθεση όταν του ζητήθηκε να κοσμεί από εδώ και πέρα την αίθουσα τελετών του ΑΠΘ, υπενθυμίζοντας σε όλους τις συνέπειες της λήθης για τα όσα συνετέλεσαν στην μαζική εξόντωση 6.000.000 Εβραίων μεταξύ των οποίων και 50.000 Έλληνες Εβραίοι.

Σας ευχαριστώ.