Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης
www.jmth.gr

Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης άνοιξε στο κοινό το 2001. Είναι ένα νέο ίδρυμα, στο οποίο έχει ανατεθεί η μελέτη και η διαφύλαξη της μνήμης της εβραϊκής παρουσίας στη Θεσσαλονίκη. Η παρουσία αυτή είναι μακραίωνη. Η Θεσσαλονίκη αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη χάρη στην εβραϊκή κοινότητά της, στην οποία ήρθε να διδάξει ο Παύλος, πριν από 2.000 χρόνια. Έτσι, ένα νέο ίδρυμα πρέπει να αναδείξει μια παλαιά, πολυσχιδή και δραματική ιστορία, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η εξόντωση της πλειονότητας του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Το κτίριο του Εβραϊκού Μουσείου ανεγέρθηκε το 1904 και ανήκε ανέκαθεν στην Εβραϊκή Κοινότητα Θεσσαλονίκης. Είναι ένα από τα λίγα οικοδομήματα του κέντρου της πόλης που επιβίωσαν από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και τις διαδικασίες ανοικοδόμησης που επακολούθησαν.
Πριν να γίνει μουσείο, το οικοδόμημα αυτό λειτούργησε ως εμπορική στοά, μία από τις τυπικές εμπορικές στοές που χτίστηκαν από το 1880 ως το 1910 στο κέντρο της Θεσσαλονίκης για να στεγάσουν νέες επιχειρηματικές λειτουργίες. Στο κτίριο στεγάστηκαν κατά καιρούς η Τράπεζα Αθηνών (1906-1925) και η εφημερίδα L'Independent, η οποία εκδιδόταν στη Θεσσαλονίκη από το 1909 ως το 1941.

Για τη διασκευή του κτιρίου σε μουσείο απαιτήθηκαν εκτεταμένες εργασίες, τις οποίες χρηματοδότησε ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκη 1997. Συνέδραμε επίσης και το Υπουργείο Πολιτισμού. Στη λειτουργία του Μουσείου συνέβαλαν πολλοί δωρητές, οικογένειες και επιχειρήσεις, τα ονόματα των οποίων είναι καταγεγραμμένα σε επιγραφή αναρτημένη στην είσοδο του μουσείου.

Ο κύριος εκθεσιακός χώρος του Μουσείου εκτείνεται σε δύο επίπεδα. Το ισόγειο είναι αφιερωμένο στο παλιό εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης το οποίο απλωνόταν στο χώρο που σήμερα καταλαμβάνει το Πανεπιστήμιο, πιθανώς από τον 15ο αιώνα. Στον άνω όροφο, στην πτέρυγα Simon Marks παρουσιάζεται η διαρκής έκθεση «Θεσσαλονίκη Μητρόπολη του Σεφαραδισμού», -όμοιά της λειτουργεί στο Κιμπούτς Μπεθ Λοχαμέι Αγκεταόθ του Ισραήλ-, που περιλαμβάνει στοιχεία για την ιστορία του εβραϊσμού στη Θεσσαλονίκη και τους τομείς των δραστηριοτήτων του που διέκοψε το Ολοκαύτωμα.

Αριστερά από τον κυρίως εκθεσιακό χώρο βρίσκεται η νέα πτέρυγα του μουσείου, αφιερωμένη στον Ανδρέα Σεφιχά. Στο ισόγειό της φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις και στο ανώγειο μόνιμη έκθεση για τις εβραϊκές κοινότητες στη βόρεια Ελλάδα.
Το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης διατηρεί τις εξής συλλογές: Επιτύμβιες πλάκες από το κατεστραμμένο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο, οικοδομικά μέλη από συναγωγές που κατεδαφίστηκαν από τις γερμανικές αρχές κατοχής, θρησκευτικά αντικείμενα, παλαιά και σπάνια βιβλία στην εβραϊκή γλώσσα, προπολεμικές και σπάνιες τοπικές εφημερίδες, οικογενειακά κειμήλια, κετουμπότ, δημόσια και ιδιωτικά έγγραφα σχετικά με το Β Π.Π, ιδιωτικές επιστολές, ενδυμασίες (19ος και 20ός αιώνας), χαλιά, υφάσματα, τραπεζομάντιλα, προσόψια, αντικείμενα από στρατόπεδα συγκέντρωσης, χαρακτικά και πίνακες, λογιστικά βιβλία και βιβλιάρια καταθέσεων (ως το 1940). Επίσης, το Μουσείο διατηρεί τη μοναδική υφιστάμενη συλλογή προπολεμικών οικογενειακών και σχολικών φωτογραφιών, από ιδιωτικές συλλογές. Οι παραπάνω συλλογές έχουν σχηματιστεί αποκλειστικά με δωρεές, οι οποίες συνεχίζονται. Απόδημοι θεσσαλονικείς εβραίοι από ολόκληρο τον κόσμο ή επισκέπτες του μουσείου δωρίζουν αντικείμενα, οικογενειακά κειμήλια, αλληλογραφία, έγγραφα των προγόνων τους κ.λπ. με την πεποίθηση ότι αυτά αποκτούν στο Μουσείο τη σωστή θέση.

Από το 2005 το Μουσείο συγκέντρωσε μέσα από ειδικό τετραετές ερευνητικό πρόγραμμα μεγάλο αριθμό εγγράφων και άλλων τεκμηρίων σχετικών προς τις εβραϊκές επιχειρήσεις της Θεσσαλονίκης. Χάρη στη βοήθεια έμπειρων συλλεκτών, όπως ο κ. Γιάννης Μέγας, το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης διαθέτει σήμερα τη σημαντικότερη συλλογή επιχειρηματικών τεκμηρίων από τη Θεσσαλονίκη, στην οποία άλλωστε μέχρι το 1940 οι εβραϊκής ιδιοκτησίας επιχειρήσεις είχαν κυρίαρχη θέση.
Κορυφαίο πρόσφατο απόκτημα του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης είναι ο ηλεκτρονικός κατάλογος άνω των 50.000 Θεσσαλονικέων εβραϊκού θρησκεύματος που εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα του θανάτου, προϊόν πολυετούς εργασίας του κ. Χ. Κούνιο, που και ο ίδιος διατέλεσε κρατούμενος.

Εκτός από τις μόνιμες συλλογές, το Εβραϊκό Μουσείο διοργανώνει περιοδικές εκθέσεις ιστορικού περιεχομένου για να αναδείξει την ιστορικότητα της Θεσσαλονίκης και της εβραϊκής παρουσίας μέσα από τη σύγχρονη οπτική. Τέτοιες εκθέσεις ήταν η παρουσίαση μικρού μέρους της συλλογής των επιχειρηματικών τεκμηρίων, καθώς και η παρουσίαση ενδεικτικών τεκμηρίων από το διασωζόμενο προπολεμικό αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Πρόσφατη έκθεση με την ίδια προβληματική αφορούσε την άγνωστη αθλητική παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη και τη συμβολή τους στην αθλητική πορεία της Ελλάδας (το πρώτο γκολ της εθνικής ομάδας σε επίσημο αγώνα μπήκε από εβραίο Θεσσαλονικιό). Για κάθε έκθεση εκδίδεται έντυπο για την τεκμηρίωση της προσπάθειας.

Οι εκθέσεις του Μουσείου αφορούν όχι μόνον την ιστοριογραφία αλλά και τον αισθητικό τομέα, ως συμβολή στην κοινή προσπάθεια να συνδεθούν οι Θεσσαλονικείς με σύγχρονα ρεύματα αναζήτησης και προβληματισμού. Για το λόγο αυτόν υπάρχει σταθερή συνεργασία με πρωτοπόρα μουσεία της πόλης, όπως το Μουσείο Φωτογραφίας.
Τέλος, το Μουσείο διοργανώνει τακτικά κύκλους ομιλιών για την παρουσίαση ειδικών θεμάτων από δόκιμους και νεότερους ερευνητές.
Στην καθημερινή λειτουργία του το Μουσείο υποδέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών από το εξωτερικό, ιδιαίτερα ομοθρήσκων που έρχονται στη Θεσσαλονίκη αναζητώντας τις οικογενειακές ή τις ιστορικές ρίζες τους. Τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες το προσωπικό του Μουσείου υποδέχεται δεκάδες σχολικών τάξεων από διάφορες περιοχές της Θεσσαλονίκης. Οι μαθητές ενημερώνονται για την τοπική ιστορία και την εβραϊκή παρουσία από το προσωπικό του Μουσείου σε συνεργασία με τους διδάσκοντες.
Η τεκμηρίωση, η φωτογράφιση και αναλυτική καταγραφή των αντικειμένων - υφισταμένων και νέων δωρεών- που περιλαμβάνονται στις συλλογές του Μουσείου, καθώς και η καταγραφή της συλλογής σπάνιων εβραϊκών βιβλίων αποτελούν τις αφανείς, αλλά πολύτιμες εργασίες που γίνονται από το προσωπικό του.

Η εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη είναι συνομήλικη με την πόλη. Μελετώντας την εβραϊκή παρουσία, το Μουσείο αναδεικνύει την νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η φιλοσοφία που διέπει τόσο τη λειτουργία του Μουσείου όσο και το μακροχρόνιο πρόγραμμά του.

Αρχή